Μεταβυζαντινό Μουσείο

Η επίσκεψη σε αυτό είναι απαραίτητη για να γνωρίσετε την εξέλιξη των κλασσικών τεχνών στην Ζάκυνθο, η οποία αποτελούσε κέντρο τέχνης στους μεταβυζαντινούς χρόνους. Μέσα στο μουσείο βρίσκονται εκθέματα από τα οποία ο επισκέπτης θα έρθει σε επαφή με την εκκλησιαστική ζωγραφική από τους βυζαντινούς χρόνους μέχρι τον 19ο αιώνα με χίλιες περίπου αγιογραφίες. Στην συλλογή του μουσείου μπορείτε να θαυμάσετε έργα της βυζαντινής, κρητικής, επτανησιακής αλλά και ζακυνθινής τεχνοτροπίας μεγάλων καλλιτεχνών. Δυο ναοί, ένα μοναστήρι, μια εκπληκτική αναπαράσταση της παλιάς πόλης και μια μεγάλη συλλογή από εικόνες και πίνακες στεγάζονται σε αυτό το κτίριο.  Είναι κυρίως αγιογραφικό και εκκλησιαστικό ενώ μεταξύ των άλλων θα παρατηρήσετε την εικόνα της λιτανείας του Αγίου Χαραλάμπους, την αίθουσα με τα ξυλόγλυπτα, μια συλλογή από εντοιχισμένα μαρμάρινα γλυπτά, διάφορες τοιχογραφίες από εκκλησίες, αξιόλογες εικόνες του 16ου-17ου αιώνα, την αίθουσα της Επτανησιακής Σχολής με κυρίαρχες μορφές τους Καντούνη και Κουτούζη και φωτογραφίες της προσεισμικής πόλης.
  Στις συλλογές του μουσείου εκτίθεται μια πλούσια συλλογή εικόνων και αγιογραφιών της κρητικής και επτανησιακής σχολής (15ου - 19ου αιώνα ).Έργα ξυλογλυπτικής από τους Βυζαντινούς χρόνους μέχρι τον 19ο αιώνα. Ανάμεσα στα οποία βρίσκονται και τα δύο ολόκληρα ξυλόγλυπτα τέμπλα των εκκλησιών του Παντοκράτορα και του Αγ. Δημητρίου τα οποία διασώθηκαν από τους σεισμούς. Επίσης θα συναντήσετε έργα του Δαμασκηνού, Δοξαρά, Κουτούζη, Τζάνε, Καλλέργη, Τσώνη, γλυπτά της ελληνιστικής, βυζαντινής και μεταβυζαντινής εποχής καθώς και τοιχογραφίες του 12ου , 13ου , 17ου και 18ουαιώνα.
  Από τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου είναι το ξυλόγλυπτο επίχρυσο τέμπλο από το ναό του Αγίου Δημητρίου του Κόλα, χρονολογημένο σύμφωνα με επιγραφή από το 1690. Είναι έργο αγνώστου τεχνίτη, φέρει φυτικό και ζωικό διάκοσμο, στο  επάνω μέρος υπάρχουν έξι γοργόνες που κρατούν τα τοξωτά πρεπενδούλια με γραπτές παραστάσεις των δύο Μυροφόρων, της Θεοτόκου, του Ιωάννη και των δύο στρατιωτών ενώ ο  Εσταυρωμένος βρίσκεται στο κέντρο με τα ευαγγελικά σύμβολα. Κάτω από τις εικόνες του Δωδεκαόρτου βρίσκονται οι δεσποτικές εικόνες του Αγίου Δημητρίου (1730), της Θεοτόκου της Οδηγήτριας, του Παντοκράτορα (χειρ. Μιχαήλ Δαμασκηνού) και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Τα βημόθηρα απεικονίζουν σε φυσικό μέγεθος ολόσωμους του πάπες της Ρώμης Κλήμη, Σίλβεστρο και Λέοντα ενώ τα θωράκια λείπουν. 
  Αξίζει επίσης να παρατηρήσετε την λιτανεία του λειψάνου του Αγίου Χαραλάμπη, από την ομώνυμη εκκλησία το οποίο είναι έργο του Ιωάννη Κοραή από το 1756. Η πομπή παρουσιάζεται σε αυστηρή ισοκεφαλία και με φορά από αριστερά προς τα δεξιά παρουσιάζει όλες τις κοινωνικές τάξεις του νησιού. Μπροστά απεικονίζονται παιδιά, πιο πίσω νεανίσκοι που κρατούν λάβαρα, μουσικοί, παιδιά με λαμπάδες και ιερείς που φέρουν την εικόνα του αγίου σε καθέδρα. Ακολουθούν ιερείς, ο πρωτόπαπας, λογχοφόροι, ευγενείς, ένας ιερέας που κρατά λειψανοθήκη, οι αρχές και ο λαός. Στο βάθος απεικονίζεται η βόρεια πλευρά του ναού με το κωδωνοστάσιο και  οι οικίες από τα ανοιχτά παράθυρα των οποίων οι γυναίκες και τα παιδιά που παρακολουθούν την πομπή. 
  Επιπλέον αξιοθαύμαστος είναι ο προφήτης Δαυίδ,  από τη Φανερωμένη Ζακύνθου έργο του 18ου αιώνα, του  Δοξαρά. Ο προφήτης εικονίζεται γυμνόστηθος, στραμμένος στα 3/4 προς τα αριστερά, φορά σαρίκι και πάνω από αυτό στέμμα. Υψώνει το κεφάλι προς την αριστερή γωνία του πίνακα και φέρει το δεξί του χέρι μπροστά στο στήθος ενώ με το αριστερό κτυπά τη λύρα. Στο βάθος υπάρχει αρχιτεκτόνημα με κίονα που δεν έχει ραβδώσεις. 
  Ακόμα το μουσείο κοσμεί η γέννηση της Θεοτόκου από την Ουρανία της Φανερωμένης της πόλης Ζακύνθου, έργο 18ου αιώνα, του Ν. Δοξαρά. Η Αγία Άννα εικονίζεται ξαπλωμένη σε κλίνη στο τρίτο επίπεδο ενώ μπροστά της μια θεραπαινίδα κρατά στην αγκαλιά της το ημίγυμνο βρέφος της. Εκατέρωθεν της κύριας μορφής άλλες θεραπαινίδες, μια λευκογένεια μορφή και στο πρώτο επίπεδο νεαρά καθισμένη σε σκάλα κατά καλάθι. Στο βάθος τοξωτές στοές και στο πάνω μέρος της παράστασης μέσα σε νεφέλη δύο φτερωτές κεφαλές αγγέλων. 
 Μια τοιχογραφία από την κόγχη του ιερού βήματος από το Ναό του Σωτήρα στο Κάστρο Ζακύνθου, των τελών του 12ου ή των αρχών του 13ου αιώνα (ύψος 1,58μ., χορδή κόγχης 106,5 εκ.).  Στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης εικονίζεται γυμνόστηθος ο Χριστός Εμμανουήλ, ο οποίος ευλογεί με τα δύο χέρια. Στον ημικύλινδρο της αψίδας οι Άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός εκατέρωθεν της μητέρας τους, της Αγίας Θεοδότης. Εικονίζονται μετωπικοί μέχρι τα γόνατα και κρατούν με το δεξί χέρι λαβίδα ενώ στο αριστερό κρατούν έναν νάρθηκα. Από την αγία σώζεται μόνο η κεφαλή, ο δεξιός της ώμος και ο βραχίονας. 
  Επίσης υπάρχει ένα βημόθηρο από την Παναγία Γαβαλούσα, με τους αποστόλους Πέτρο και Παύλο,  έργο του δεύτερου μισού 16ου αιώνα, με ύψος 115,5 εκ. Στο αριστερό βημόθηρο εικονίζεται ο Πέτρος, ο οποίος κρατά κλειστό ειλητάριο και ζεύγος κλειδιών. Έχει το σώμα του στραμμένο προς το εσωτερικό του βημοθήρου ενώ πάνω αριστερά υπάρχει ενεπίγραφο ειλητάριο. Στο δεξί βημόθηρο ο Παύλος κρατά κλειστό βιβλίο και έχει το σώμα του στραμμένο προς τον Πέτρο. Πάνω δεξιά  βρίσκεται άλλο ενεπίγραφο ειλητάριο ενώ κάθε απόστολος ευλογείται από το χέρι του Θεού. 
  Ακόμα υπάρχει η Παναγία η Αμόλυντος, έργο του Τζάνε, που προέρχεται από τη Φανερωμένη της πόλης Ζακύνθου, από το 1641. Η Θεοτόκος εικονίζεται γυμνόστηθη που κρατά με το αριστερό χέρι το Χριστό, ο οποίος στρέφει το κεφάλι του προς τον άγγελο, που βρίσκεται στην πάνω δεξιά γωνία της εικόνας. Φορά υπόλευκο διανθισμένο χιτώνα και ιμάτιο χρώματος πορτοκαλί με χρυσοκοντυλιές. Η Παναγία φορά βαθυπράσινο μαφόριο και ερυθρό χιτώνα. Στην πάνω αριστερή γωνία ένας άγγελος κρατά σπόγγο και λόγχη, ενώ πάνω δεξιά βρίσκεται άλλος άγγελος που κρατά σταυρό. 
  Η Αγία Άννα, η Παναγία και ο Χριστός, έργο 15ου αιώνα, προέρχεται από τον  Άγιο Νικόλαο του Μώλου. Η Αγία  Άννα εικονίζεται ένθρονη που φέρει κυανό χιτώνα και ερυθρό μαφόριο. Κρατά στα γόνατά της την Παναγία που κρατά το Χριστό στην αγκαλιά της ενώ έχει κλειστό ειλητάριο και ευλογεί. Το κάτω άκρο της εικόνας έχει αποκοπεί. 
  Ακόμα η αποκαθήλωση ( τέχνης Ν. Καντούνη), προέρχεται από τον Άγιο Ανδρέα των Κήπων. Ο νεκρός Ιησούς εικονίζεται ανακεκλιμένος μπροστά από το σταυρό, από τον οποίο διακρίνεται μόνο το κάτω τμήμα της κάθετης κεραίας. Γύρω από το Χριστό τα πρόσωπα του δράματος ενώ μπροστά του βρίσκεται μεταλλικό αγγείο, ακάνθινο στεφάνι και καρφιά. Στο κάτω μέρος υπάρχει μια ορθογώνιος λίθος με επιγραφή των αφιερωτών. 
  Ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα αποτελεί η ξυλόγλυπτη μακέτα της προσεισμικής πόλης, κατά την περίοδο 1930-1950, φτιαγμένη σε κλίμακα 1:500, με διαστάσεις 3,66Χ1,66μ., από ξύλο φλαμουριάς, κατασκευασμένο ανάμεσα στα χρόνια 1972-1986 από τον καλλιτέχνη Γιάννη Μάνεση η οποία εκτίθεται στο ισόγειο του Μουσείου. 
  Το Μουσείο, επίσης, φιλοξενεί κατά καιρούς στις αίθουσές του περιοδικές εκθέσεις.